tag:blogger.com,1999:blog-80648343121810158662024-03-13T20:24:39.061+05:00Илмий ижод йўлида ...MINISTERhttp://www.blogger.com/profile/08847381774680074183noreply@blogger.comBlogger5125tag:blogger.com,1999:blog-8064834312181015866.post-92132356678645583332012-05-06T22:29:00.001+05:002012-05-06T22:30:32.858+05:00Онам ...<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: left;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
Оламдан эрта кўз юмган оналар қабри узра айтилган сўзлар.Малумки ўлим далил исбот талаб қилмайдиган ҳақиқатлардандир.Тонгда чиққан қуёш,шомда ботиши қанчалар</div>
<div style="text-align: justify;">
ҳақиқат бўлса,дунёга келган инсоннинг,дунёдан кетиши шунчалар ойдин ҳақиқатдир.Бешик кирган уйга тобутнинг кириши муқаррар.Қувонч бор жойда қайғу бўлади</div>
<div style="text-align: justify;">
Ўлим аниқ, лекин қачон,қаерда ва қандай ўлиш ноаниқдир.Исбот талаб қилинмас бу ҳақиқатда икки ақилли инсон иҳтилофлашмайди.Ёшгина оналардан эрта айрилган</div>
<div style="text-align: justify;">
гўдаклар қисмати ҳам асосан беш қимга бўлинар экан.Бу дарсда кечагина онаси қучоғида эркаланиб она алласи билан уҳлаб,она қўлидан иссиқ кулча нонлар еб,</div>
<div style="text-align: justify;">
бугун ёш гўзал онасидан айрилган оламдаги турли ҳил гўдакларнинг онаси қабри устида айтган сўзларига қулоқ тутамиз.Агарчи бу дил сўзларни болалар жажжи тили билан айта олмасада,</div>
<div style="text-align: justify;">
замона ҳоли билан,кўзида ёши билан баралла айтмоқда !</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<i><b>Биринчи қисм болалар! </b></i></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Ассаламу алайкум,аҳли дияру минал муминин вал муслимин.Ассаламу алайкум,онажон!</div>
<div style="text-align: justify;">
Ассаламу алайкум,меҳрибоним.Тириклигингизда салом бериб тўёлмадим,</div>
<div style="text-align: justify;">
вафотингиздан сўнг саломимни канда қилмайман.Аллоҳ қабрингизни жаннат боғчаларидан қилсин.Кенг,мунаввар қилсин.Қабр азобидан, қабр фитнасидан ўзи сақласин.</div>
<div style="text-align: justify;">
Гўзал юзингизни жаҳаннамга ҳаром қилсин.Сирот кўпригидан яшиндек тез ўтказсин.Маҳшарда қиёмат қўрқинчларидан сақлаб, тинч, омон қилсин.Жаннатга беҳисоб,беазоб киргизсин.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<i><b>Розиман бўлинг ризо,</b></i></div>
<div style="text-align: justify;">
<i><b>Ҳудо сиздан бўлсин ризо,</b></i></div>
<div style="text-align: justify;">
<i><b>Равзада ором олинг</b></i></div>
<div style="text-align: justify;">
<i><b>То келгунча явмул-жазо,</b></i></div>
<div style="text-align: justify;">
<i><b>Кун келиб мен ҳам борурман</b></i></div>
<div style="text-align: justify;">
<i><b>Ёнингизга ошиқиб,</b></i></div>
<div style="text-align: justify;">
<i><b>Иймон билан йўлиқмоқдир,</b></i></div>
<div style="text-align: justify;">
<i><b>Мендаги ёлғиз сазо.</b></i></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Онажон, оқ ювиб-оқ тарадингиз. Жуда ғамҳўр, ширинсўз, меҳрибон эдингиз.Ўйнатиб кулдирардингиз. Алла айтиб уҳлатардингиз. Ўзингиз қийналсангиз ҳам бизни қийнашни истамас эдингиз. Ўзингизни,сўзингизни жуда-жуда соғиниб қумсаймиз. Дадамизнинг жон ҳолига қўймай ҳар куни аям қачон келадилар деяверамиз. </div>
<div style="text-align: justify;">
Синглим ҳам доим аям-аям деб еғлайди.Бечора дадам аввалида бир нарсалар деб бизларни овутдилар,кейин эса аянгиз келолмайдилар аянгизнинг ёнларига биз борамиз дедилар.</div>
<div style="text-align: justify;">
Ҳамиша аянгни дуо қил деб эслатиб турадилар.</div>
<div style="text-align: justify;">
Ўзлари сиздан кейин маъюс,маҳзун бўлиб қолдилар.Ошхонага кириб ҳам,уйингизга қараб ҳам еғлайдилар.</div>
<div style="text-align: justify;">
Мен дадамни кучли,қўрқмас ботир деб билардим.</div>
<div style="text-align: justify;">
Сиздан кейин ёш боладак еғлақи бўлиб қолдилар... Аввал еғлаганларини кўрмаган эканман.Аяжон катта бўлсам иншаАллоҳ масжид-мадрасалар қураман.</div>
<div style="text-align: justify;">
Китоблар ёзиб савобини сизга бағишлайман.Номингиздан яҳши ишлар қиламан.Сиз ором олиб ётинг онажон.Биздан ҳавотир олманг.Дадам янада меҳрибон бўлиб қолганлар.</div>
<div style="text-align: justify;">
Бизни урушмайди.Сизни кўп дуо қилади.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><i>Иккинчи қисм болалар !</i></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Аяжон бизни ташлаб қаяққа кетингиз ? Кўзимизни жиққа ёшга тўдириб қаён кетдингиз </div>
<div style="text-align: justify;">
Сиз кўмилдингиз-у сиздан билан меҳрингиз ҳам кўмилди.Сиздан жудо бўлганимиздан кейин,ширин сўз,ёқимли алла,тоза кийим тотли таомдан жудо бўлдик.кўйнагим озгина кир бўлса дарров тозасини кийгазиб қўярдингиз. Ҳозир кўйлагимнинг киридан ўртоқларим устимдан куладиган бўлган.Ноилож ўзим кир ювишни ўргандим.Сиздан кейин уйимизга бошқа бир ҳотин келди. Кичкина ўғли ҳам боракан. Келганинг эртасига сиз суядиган тувакдаги гулларни олиб чиқиб аҳлатга ташлаб юборди.Хола бу гулга аям ҳар куни сув қуяр эдилар,</div>
<div style="text-align: justify;">
аяжоним бу гулни яҳши кўрар эдилар аҳлатга ташламанг дедим.Аяжониз яҳши кўрсалар мен ёмон кўраман тушундизми?! Бу уйда аянгиз эмас мен ҳўжайинман деди!! Дадамга қарадим,дадам юзини олиб қочди... Эртаси кун қарасам сиз суюб киядиган киймингизни олиб пақирга солди.Аям кирни бу пақирда ювмасдилар дейишга қўрқдим.Нима қиларкин деб кутдим. Пақирга сув тўлдириб синглимга берди.Фотима мана бу латтани олиб ошхонанинг полини ювиб чиқ деб буюрди.Бу латта эмас аяжонимнинг кўйлаги Фотима пол ювишни билмайди у ҳали кичик мен пол юваман дедим. Ҳов тирранча кўп валдирама сенга ҳали бошқа иш бор.Аянгни кўйлаги пол латтадан бошқа ҳеч нарсага ярамайди деб кўйлагингизни сувга ботириб-ботириб Фотиманинг ёнига отди.Тезроқ бўл бўлмаса кечандақанги калтакдан яна ейсан деди.Кейин билсам Фотимани роса урган экан.Фотима қўрқоқ бўлиб қолган.</div>
<div style="text-align: justify;">
Ўлганингиздан кейин кулгани йўқ,ўлганингиздан кейин унинг сочини ҳеч ким тузукроқ ювганини билмайман. Фотима ошхонанинг полини арта бошлади.</div>
<div style="text-align: justify;">
Мен ҳовли супуришга тушдим.Авваллари сизга кўмак бермаганимни эслаб юрагим эзилиб кетди.Эшик очилиб дадам кириб келди. Қўлида сумка бор эди.Ҳалиги ҳотин тиржайиб келиб дадам қўлидан сумкасини олди.Ҳаммалари сиз ўтирадиган уйга кириб кетишди.</div>
<div style="text-align: justify;">
Сиз дан кейин у уйга биз кирганимиз йўқ.Фотиманинг кароватида ҳалиги ҳотиннинг боласи ётади...Фотима эса мен билан.</div>
<div style="text-align: justify;">
Бироз муддатдан кейин уй ичидан кулги овозлари эштилади.Узоқ кулгудан кейин ҳалиги ҳотиннинг ўғли ичкаридан чиқди. Бир қўлида марожний,иккинчи қўлида печений.Фотимага қарадим, энгашиб пол ювябди.Сиз доим мана буни еб олсанг полвон бўласан деб овқат едирардингиз.</div>
<div style="text-align: justify;">
Фотимани ёнингизга ўтирғизиб овқатлантирардингиз.Ҳозир Фотима иккимиз алоҳида ўтирамиз.Дадам янги ҳотин ва унинг ўғли алоҳида ўтиришади.</div>
<div style="text-align: justify;">
Аяжон қачон қайтасиз ? Аяжон қачон бизни олиб кетасиз...</div>
</div>MINISTERhttp://www.blogger.com/profile/08847381774680074183noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8064834312181015866.post-8607757480564381202012-03-02T23:21:00.002+05:002012-03-10T13:35:35.117+05:00Дадам айтиб берган даҳшатли ҳодиса<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="text-align: justify;">Урушдан кейинги йилларни эс-эс
биламан. Онам арпа нон ёпган куни уйда байрам бўлиб кетар эди. Ота-онамиз, нон
- табаррук, деб </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">қ</span><span style="text-align: justify;">айта-</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">қ</span><span style="text-align: justify;">айта </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">қ</span><span style="text-align: justify;">улоғимизга </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">қ</span><span style="text-align: justify;">уйишгани учунми,
кейинчалик замон тўкинчилик бўлиб кетганидан кейин </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">ҳ</span><span style="text-align: justify;">ам болалигимда ўрганган
бир одатни </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">ҳ</span><span style="text-align: justify;">еч
тарк этолмадим. Ерда нон бурдаси ётган бўлса, э</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">ҳ</span><span style="text-align: justify;">тиётлаб кўтариб оласиз. </span><br />
<a name='more'></a><span style="text-align: justify;">Аввал уч марта ўпасиз,
пешанангизга босасиз, кейин озодаро</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">қ</span><span style="text-align: justify;"> жойга олиб </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">қ</span><span style="text-align: justify;">ўясиз. Нима бу?
Шунчаки бош-кетининг тайини йў</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">қ</span><span style="text-align: justify;">, асоссиз эъти</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">қ</span><span style="text-align: justify;">одми? Ё мав</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">ҳ</span><span style="text-align: justify;">ум а</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">қ</span><span style="text-align: justify;">идами? Шошманг, бу сўро</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; text-align: justify;">қ</span><span style="text-align: justify;">ларга жавоб излашга шошилмайлик.</span><br />
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
...Ўша, оғир йиллар эди. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Ҳ</span>али мактабга <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>атнамасдим. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Қ</span>ир<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> ямо<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> бўлиб кетган
дастурхонни ўртага <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўйиб, нонушта <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>илиб ўтирардик. Ўша
куни онам арпа нон ёпган, яъни уйимизда байрам эди. Бир ма<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ал дадам жеркиб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олди:</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
- Нимага нонни тескари <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўясан?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif;">Қ</span>арасам, дадам менга гапиряпти. Дамим ичимга тушиб кетди.
У - биз болаларни <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>еч <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ачон уриб-сўкмас, аммо <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>аммамиз
дадамдан <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>атти<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>айи<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ар эдик.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
- Кўзинг борми! - деди у янаям
зардалиро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> о<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ангда. - Нега нонни
тескари <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўйдинг?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Дастурхонга <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>арадим. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Ҳ</span>озиргина ўзим
тишлаган нон бурдасини тўнкариб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўйган эканман. Шоша-пиша ўнгини ағдардим.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
- Билмаган-да, адаси, - деди онам
одатдагидек юпатиб. - Энди уна<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>а <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>илмайди...<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Дадам индамади. Биро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> анчагача <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>овоғини солиб ўтирди.
Эртасими-индиними, бостирмада арра <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>айради. Мен аррани босиб турдим. Дадам эгов билан занглаб
кетган арранинг тишларини чархларкан, да<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>шатли во<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>еани гапириб берди. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Ҳ</span>озир бу <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>одисани сўзма-сўз
айтиб беролмайман.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Ўттиз учинчи йили (дадамнинг
айтишича катта акам туғилмасидан аввалро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>) ёмон очарчилик бўпти. Ба<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ор экан. Дадам Паркат томонда турадиган («Паркат»
Паркент эканини кейин тушунганман) ўртоғиникига
борибди. У тоғларда очарчилик ша<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ардагидан баттар экан. Одамлар равоч, исмало<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> излаб, тоғ-тошларни
кезиб юрганини кўрибди. Шулар орасида сен тенги (дадам «сен тенги» дегани
эсимда <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олган,
демак, у олти ёшларда бўлади) боласи билан бир одам <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ам
исмало<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>
излаб чи<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ққ</span>ан
экан. Бола ну<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ул
бир гапни <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>айтариб
йиғлармиш. «Нон», «нон», «нон!» Отаси тажанг бўлиб «ўчир овозингни!» дермиш.
Бола бўлса жим бўлиш ўрнига баттар ба<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ирармиш «Нон!» Нон беринг, нон!» дермиш. Шунда бояги одам
«ўчир овозингни, бадбахт!» деб мушт ў<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>талган экан, бола
отасидан <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>очаман
деб ор<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>асига
<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ал<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>иб кетибди. Аксига
олиб, нариро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>да
тарвуздек тош ётган экан. Бола шўрлик ор<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ага тисарилиб боши билан тошга урилибди-ю типирлаб жон
берибди. Одамлар, «нима <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>илдинг, ярамас, болани ўлдирдинг-ку!» деса бояги одам бошига муштлаб йиғлабди, боласини <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>учо<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>лаб дод солибди.
«Ўлдиринглар, мениям ўлдиринглар, <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>айтага яхши бўлди, болам бу азоблардан <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>утулди, уч кун олдин
онаси очликдан ўлган эди, <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>абристонга оборишига одам тополмай <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>овлимга кўмгандик», депти.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Билмадим, э<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>тимол бу <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>одисага кўпчилик
ишонмас. Аммо бир нарса ани<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>: дадам <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>еч <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ачон ёлғон гапирмаган... Тепки зарбидан <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ирралари силли<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ланиб кетган, <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ора тупро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ққ</span>а беланган нонни кўтариб
борарканман, беихтиёр шу <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>одисани эсладим. Кейин Ленинграддаги Пискарёв <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>абристонидаги во<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>еа ёдимга тушди.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Ушбу <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>абристонда <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>амал пайтида очликдан ўлган мар<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>умлар ётади. Бу ерда
о<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> мармар, <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ора мармар, кўк
мармардан ўрнатилган хотира тошлари оз эмас. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Қ</span>абристонни айланиб юриб, соч-со<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>оли о<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ариб кетган кекса
киши билан ёши бир жойга бориб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олган аёлга кўзим
тушди. Бу <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>абристонда
зиёратчилар кўп бўлади. Биро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> айнан шу одамлар эсимда <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олганининг боиси бор. Улар <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>еч <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>андай дабдабали
мармартош ўрнатилмаган жажжи <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>абр бошидаги пастак ёғоч <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>арракда жимгина ўтиришар, <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>абр устида эса... бир бурда нон бўлаги ётар эди. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Ҳ</span>айрон <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олдим.</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p> </o:p>Чол-кампир билан саломлашдик. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Қ</span>абр устида нима учун
нон ётганини сўрадим. Шунда чол-кампир аламли во<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>еани айтиб беришди.</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif;">Қ</span>амалда очликдан ўлган мар<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>умларни йиғиб олиш учун <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ам, кўмиш учун куч <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ам <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олмаган. Мана шу чол-кампир (ўша пайтда ёш бўлишган) етти
яшар <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>изчаларини
етаклаб кетишаётганда, <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>изча <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ор босган кўча ўртасида ўлиб ётган одамнинг <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўлида ма<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>кам чангаллаб ётган
нонни кўриб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олган.
Бола - барибир бола-да! Нонни кўриб ўша томонга югурган. Ота-онаси уни тутиб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олишолмаган. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Қ</span>изча айни нонга етиб борганида душман отган
снаряд ёрилгану...</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
...Уруш битди. ...Ўшандан буён
ота-она бир бурда нон учун <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>урбон бўлган <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>изчанинг <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>абрига <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ар куни бир бурда нон олиб келишади... Бир бурда нон...</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Инсон боласи хотирасиз яшай
олмайди. Айни<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>са,
мушкул дамлар одамзоднинг эсида узо<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> са<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ланиб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олади. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Қ</span>амалда бўлган одамлар <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>али <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ам ўша дамларни яхши эслашади. Тў<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ққ</span>из юз кун давом этган
<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>амал... Нон ўрнига
елим <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>айнатиб
еган одамлар... Я<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ин кишиларининг
очликдан силласи <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>уриб ўлаётганини кузатган, охири ўзи <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ам вафот этган <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>изча Танянинг
кундалиги. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Қ</span>ир<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> иккинчи йилнинг
январ-феврал ойларида бир ша<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>арнинг ўзида очликдан <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>алок бўлган 200 минг киши... Уруш бўлаётган
жойлардан келтирилган 240 минг етим
болага ўзи еб турган нонни егизган ўзбек хал<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ининг мислсиз саховати... бу кунларни унутиб бўлармикин?
Донишманд хал<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>
«Эски чориғингни унутма», дегани бежиз эмасдир...</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Чилонзорда нонни копток <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>илиб футбол ўйнаётган
болаларни кўрганимда, шимининг <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ирраси чи<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ариб дазмолланган
зиёлинамо киши менга дашном берганида, кўкраги семиз хотин мен «безорини»
милицияга топширмо<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>чи бўлганида шуларни эсладим. </div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: right;">
<i><b>Ўткир Ҳошимов ижодидан</b></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
</div>MINISTERhttp://www.blogger.com/profile/08847381774680074183noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-8064834312181015866.post-43052561373032195002012-03-02T21:51:00.001+05:002012-03-02T23:17:30.472+05:00Ишониш қийин бўлган воқеа<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Ишонмасдим. Бу во<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>еани ўз кўзим билан кўрмаганимда
ишонмасдим. Эсимда, бундан бир неча йил илгари «Литературная газета»да худди
шундай манзара тасвирланган ма<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ола чи<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ққ</span>ан эди. Биро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> уни ў<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>иганимда шуб<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>алангандим. «Ўлибдими
энди шунчаликка бориб етса», деган эдим. Ўзим кўрганимдан кейин ишондим. Йў<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>, аввал ўз кўзимга
ишонмай гарангсиб турдим-да, кейин...<br />
<a name='more'></a><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Бу во<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>еа Чилонзорда бўлди. Ишдан <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>айтаётиб, темир гаражлар олдидаги майдончада футбол ўйнаётган
болаларга кўзим тушди. Одатда, кун ботиш олдида <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>амма бола <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ам онасининг кўзини шамғалат <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>илиб, кўчага шатало<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> отиб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олади. Булар <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ам <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ий-чув <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>илиб ўйнашар эди.
Бири - тў<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ққ</span>из-ўн
ёшда, бири тикро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>... Терлаб кетишган,
ба<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ириб-ча<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ириб югуришади.
Начора, <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>амма
бола <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ам ўйнайди,
<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>амма бола <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ам <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ий-чув солади. Биро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> болалар тепаётган
«копток»ни кўрдиму вужудим сир<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ираб кетди, ўз кўзимга ишонмай серрайиб туриб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олдим. Улар... ярим
буханка нонни копток <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>илиб тепарди. Ўшанда <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ай а<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>волга тушганимни
идрок этолмайман. Гўё болалар менинг бошимни ўртага олиб тепаётганга ўхшаб
кетди. Кейин нима <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>илганим, нима деганим ани<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> эсимда йў<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>. Болалар <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ар ё<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ққ</span>а тир<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ираб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>очиб кетишди. Тупро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ққ</span>а беланган
нонни <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўлимга
олдим. Ноннинг суви <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>очган, аммо <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>али жудаям <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>отмаган, шунинг учун «копток» вазифасини ўтаганда
майдаланиб кетмаган, фа<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ат <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ирралари тепки зарбидан, думалайверганидан силли<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ланиб кетган, <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ора тупро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ққ</span>а беланган эди.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
- Нима гап, гражданин?</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Бошимни кўтариб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>арасам, рўпарамда юп<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>а гардишли кўзойнак
та<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ққ</span>ан эллик ёшлардаги
киши турибди! Нонни кўрсатдим:<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
- Футбол <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>илиб ўйнашяпти, <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>аранг.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Мен унинг <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>ам «ёниб» кетишини
кутган эдим. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Қ</span>изи<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>, кўзойнакли киши
тута<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>мади.<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
- Яхшимас, гражданин, - деди бош
чай<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>аб. - Болаларни нега
кўр<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>итасиз!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
- Ахир бу нон-ку! - дедим йиғламо<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>дан бери бўлиб. -
Нон-ку!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Кўзойнакли киши бир <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>адар хижолат
чеккандек бўлди. Аммо яна ўша гапини <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>айтарди:<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
- <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Қ</span>аранг, <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўр<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>иб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>очиб кетишди. Болада, ўйнаса ўйнабди. - У бир зум жимиб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олди-да, <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўшиб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўйди: - Нон топилади. Боладан азиз бўптими?<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p> </o:p>Унинг <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ирраси чи<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ариб дазмолланган
шимига, юп<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>а кўзойнак
ортидан таънали бо<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>иб турган кўзига узо<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>араб <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>олдим.</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Э<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>тимол, бола - боладир. Аммо ёруғ дунёда шунча
яшаган, турмушнинг паст-баландини кўрган бу одамга нима деса бўлади!<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Индамай бурилиб кетаётган эдим,
ёнбош томондаги баланд уйнинг иккинчи <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>аватидаги <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>айсидир дераза шара<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>-шуру<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span> <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>илиб очилди. Шанғиллаган овоз келди:<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p> </o:p>- Милиция ча<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ириш керак! Ўн беш
суткага <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>амаш
керак, ёш болани кўр<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>итган безорини!</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Гулдор халат кийган, кўкраги катта
аёл деразадан <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўлини
чи<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ариб мени кўрсатар,
борган сайин авжига чи<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>иб бобиллар эди.</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
Нонни <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўлимда тутган кўйи
кетавердим. <span style="font-family: Arial, sans-serif;">Қ</span>изи<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>, тап-пи таппидан узо<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ққ</span>а тушмайди, деганлари
шу эмасми? Боласининг «<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>у<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>у<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ини» <span style="font-family: Arial, sans-serif;">ҳ</span>имоя <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>илаётган анави кўзойнакли киши билан тинимсиз шов<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ин солаётган манави
хотин ўзи киму, фарзандига <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ана<span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>а тарбия беради? Тупро<span style="font-family: Arial, sans-serif;">ққ</span>а беланган <span style="font-family: Arial, sans-serif;">қ</span>ўлбола «копток»ни кўтариб борарканман, хаёлимни бир-биридан маъюс фикрлар чулғаб олган эди.</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: right;">
<b><i>Ўткир Ҳошимов ижодидан</i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><o:p></o:p></b></div>
</div>MINISTERhttp://www.blogger.com/profile/08847381774680074183noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8064834312181015866.post-58995127761928464322012-01-12T03:37:00.002+05:002012-01-26T20:25:29.768+05:00Когнитив тилшунослик ҳақида қисқача . . .<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9yE2T0InxvCafQghJ2la-hoxj43X832M0wS6MF1Rd_2iJe0Y0s3VLAomCK41VW0_KVZr3Qv2bxUhFa6k_yg-eqj4tjRqvu-zKLPaTz_23TliN3qC9ZkkdrFbCFz6PD8n98ef-3KF4cuQ/s1600/046338.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9yE2T0InxvCafQghJ2la-hoxj43X832M0wS6MF1Rd_2iJe0Y0s3VLAomCK41VW0_KVZr3Qv2bxUhFa6k_yg-eqj4tjRqvu-zKLPaTz_23TliN3qC9ZkkdrFbCFz6PD8n98ef-3KF4cuQ/s320/046338.jpg" width="224" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
Ҳозирги кунда тилшуносликда "Когнитив лингвистика" фани жудаям урфга кирди. Бу фан замонавий тилшуносликда мустахкам ўрин эгаллаётган тилшуносликнинг энг долзарб йўналишлардан бири ҳисобланади. Бу фан мен учун жудаям қизиқарли бўлгани учун, илмий ишимни шу фандан олганман. Диссертациямнинг мавзуси "Инглиз ва ўзбек тилларида ранг концептосфераси репрезентациянинг лингво-когнитив аспекти". Энди мен Сизларга кўпгина профессорларнинг бу фан ҳақида фикрларини маълумот берсам. <br />
<a name='more'></a><br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Когнитив сўзи инглизча “cognize– билмоқ, англамоқ, тушунмоқ” дан олинган бўлиб, бу соҳа фақат фалсафадаги билиш назарияси билан чекланмай, балки тилни тафаккур (онг) билан боғлаб, унинг ҳосил бўлишидаги психологик, биологик ва нейрофизиологик жиҳатларнинг ижтимоий, маданий ва лисоний ҳодисалар билан узвий алоқасини чуқур илмий тадқиқ этади. Когнитив тилшунослик бу жиҳатдан психолингвистика, антрополингвистика, этнолингвистика, социолингвистика каби турли соҳалар билан боғланади. </div>
<div style="text-align: justify;">
Ш.Сафаровнинг фикрича, когнитив тилшуносликнинг вазифаси тил ёрдамида билим олиш ва сақлаш, тилни амалда қўллаш ҳамда узатиш, умуман, тил тизими ва таркибини инсон миясидаги инъикоси сифатида тафаккур билан боғлаб, чуқур илмий тадқиқ этишдир. </div>
<div style="text-align: justify;">
А.Абдуазизовнинг таъкидлашича, нутқнинг ҳосил бўлиши, узатилиши, хотирада онгли сақланиши каби мураккаб ҳодисаларнинг маркази мия нейронлари орқали амалга оширилади. Тилдаги турли бирликларнинг шакл ва мазмунини фарқлаб, турлича тушунча, концептлар, фреймлар ёрдамида миллий-маданий ва ижтимоий хусусиятларни ҳар бир халқ ёки этнос учун ўзига хослигини аниқлашда фонологик воситалар катта хизмат қилади. Инсон тили “товушли, овозли” бўлиб, у мазмунни ҳосил қилишда буюк аҳамиятга эгалигини когнитив фонетика ва фонологияда ўрганилиши сабабли уни когнитив тилшуносликнинг асосий таркибий қисми эканлигини эътироф этиш лозим. </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
Инсоннинг кундалик воқеа-ҳодисаларга муносабати тилнинг когнитив назариясининг амалда қўлланиши билан узвий боғлиқдир. Зотан, биз йиллар давомида ҳосил бўлган ҳаёт тажрибамиз, билим ва кўникмаларимиз асосида воқеликдаги у ёки бу тарзда мавжуд бўлган нарса-предметлар, воқеалар, ҳодисалар ҳақида фикрлай оламиз ва ана шунга таянган ҳолда ўзаро сўзлашув жараёнида нутқимиз бекаму кўстлигига эришамиз. </div>
<div style="text-align: justify;">
Маълумки, билиш фаолияти инсоннинг воқеликни бевосита сезиши, ҳис этиши билан бошланади. Сезги идроки тафаккурда воқеликнинг ушбу парчаси рамзининг шаклланиши учун замин тайёрлайди. Воқелик идроки жараёнида билиш фаолияти ижрочиси – субъекти ва ушбу фаолият объектини ўзига хос ўзаро қарама-қаршилигига асосланган субъект-объект муносабати юзага келади. Билиш фаолиятининг барча босқичлари худди шу муносабат асосида кечади.</div>
<div style="text-align: justify;">
Ҳозирги замон тилшунослигида когнитив йўналиш лексик-семантик сатҳдаги таҳлиллар билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, унга кўра тил умумий когнитив механизм бўлиши билан бирга, когнитив қурол тарзида ахборотнинг тақдимотини, код ёрдамида узатиш ва ўзгартириш вазифасини бажарувчи белгилар тизими ҳамдир.</div>
<div style="text-align: justify;">
Когнитив тилшуносликда инсонга хос бўлган когнитив тузилма ва усуллар ёрдамида ахборотни тўла эгаллаб олиш механизмлари ўрганилади. Зеро, интенсивликни ифодаловчи сўзлар ҳам борлиқ ҳақидаги билим ва тасаввурларни ифода этишга хизмат қилади. </div>
<div style="text-align: justify;">
Сўз маъносини англашда фақат унинг семантик тузилмасини билишимиз камлик қилади. Биз муайян тилда сўзлашувчи одамларнинг тафаккур хусусиятлари, фикрлаш тарзлари ва дунёни тил унсурлари ёрдамида билиш хусусиятларидан ҳам хабардор бўлишимиз лозим. Чунки мазкур вазифаларни сўзларнинг соф лингвистик таҳлилига юклаш қийин. Бу эса тил ҳодисасининг табиатини, моҳиятини чуқурроқ тушуниш учун унда сўзлашувчининг борлиқни билиши ва уни онгида “пишириб”, ўз тилида (нутқида) тингловчига бекам-кўст узатиши билан боғлиқ масалаларни ҳам тадқиқотларимиз кун тартибига қўйишни талаб қилмоқда. </div>
<div style="text-align: justify;">
Маълумки, инсон моддий оламда яшар экан, у ўз атрофидаги борлиққа (нарса-ҳодисаларга, ўсимлик ва ҳайвонларга) ўз муносабатини билдиради. Масалан, ҳайвонлар ва қушларга хос ижобий, салбий хусусиятлар инсонга, унинг турмуши, одоб-ахлоқи ва ҳолатига тил ёрдамида ўхшатилади, кўчирилади ёки метафоризация қилинади. Бу ҳолатлар образли бўлганлиги учун инсон ҳиссиётига кучли таъсир қилади ва унинг онгида муҳрланиб қолади. Бу тарздаги тил талқини масалага когнитив аспектда ёндашувни акс эттиради. </div>
<div style="text-align: justify;">
Профессор Д.Ашурова ўз мақоласида когнитив тилшуносликнинг мақсад ва вазифалари, ўз ечимини кутаётган долзарб масалаларни кўрсатиб ўтади. Жумладан, ҳозирги даврда шаклланиб бораётган когнитив тилшуносликнинг когнитив фонология, когнитив грамматика, когнитив лексикология, когнитив семантика каби янги йўналишлари вужудга келганлиги таъкидланади. Когнитив ёндашув асосида сўз туркумлари, тил бирликларининг категорияларга бўлиниши ва концептуализациялашуви, тил ва дунёни билиш каби тушунчалар янгича талқинларга эга бўлади. Когнитив тилшуносликнинг асосий тушунчалари тизимидан фрейм, сценарий, скрипт, категориялаштириш, концепт, концептуализация, когнитив структура, когнитив метафора кабилар ўрин олмоқда. Мазкур йўналишнинг асосий тадқиқ методларига фреймлар асосида таҳлил қилиш, моделлаштириш (когнитив харитасини яратиш), концептуал таҳлил сингарилар киради. </div>
<div style="text-align: justify;">
Юқоридагилар билан бир қаторда яна шуни ҳам таъкидлаш лозимки, бугунги тилшунослигимизда фрейм, скрипт, сценарий, гештальт каби оралиқ тил бирликларини ўрганишга эътибор ортиб бормоқда. Бунинг асосий сабаби когнитив тилшунослик муаммоларининг тадқиқотларимиз мундарижасидан ўзига муносиб ўрин олганлигидадир. </div>
<div style="text-align: justify;">
Когнитив тилшуносликнинг таянч тушунчаларидан бири – бу концептдир. Бу атама ХХ асрнинг 90 йилларига келиб кенг қўлланила бошлади. Концепт сўзи аслида лотинча conceptus бўлиб, “тушунча” маъносини ифодалайди. Ҳозир ҳам кўпинча “концепт” терминидан “тушунча”сўзининг синоними сифатида фойдаланилмоқда. Шунингдек, концепт термини математик логика, маданиятшунослик, психология каби фанларда ҳам фаол қўлланилмоқда. </div>
<div style="text-align: justify;">
Е.С.Кубрякова таъкидлаганидек, “концепт” термини тафаккур, англаш, маълумотларни сақлаш ва қайта ишлаш каби муаммолар билан шуғулланувчи когнитив психология ҳамда когнитив тилшунослик, лингвокультурология фанлари учун “соябон” вазифасини ўтайди .</div>
<div style="text-align: justify;">
Тил инсон онгида концептни ифодаловчи ва шакллантирувчи воситалардан биридир. Концепт инсон ақлий дунёсидаги маданиятнинг асосий ячейкасидир. Концептлар инсон онгида нафақат сўзнинг луғавий маънолари асосида, балки шахсий ҳамда бутун бир халқнинг маданий-тарихий тажрибасидан келиб чиқиб пайдо бўлади. Тажриба қанча бой бўлса, концептнинг чегараси шунчалик кенг бўлади. Айнан шундай ҳолатда концепт ўзини ҳар томонлама намоён эта олади. Зотан, концепт дунёни билиш ва у ҳақда ўз тасаввурига эга бўлиш демакдир. </div>
<div style="text-align: justify;">
Интенсивликнинг концептуализациялашуви тил жараёни бўлиб, унда тил бирликлари маъно жиҳатдан қайта ишланади. Интенсификатор ҳам сўзга нисбатан қўлланади, натижада ўша сўзнинг концептига алоқадор бўлади. </div>
<div style="text-align: justify;">
Концептлар халқнинг онгида жамоа мероси сифатида, унинг маънавий мулки, маданияти сифатида намоён бўлади. Айнан жамоа онги (фикри) концептнинг яшовчанлигини таъминловчи муҳим воситалардан бири саналади.</div>
<div style="text-align: justify;">
Оддий тушунча ва концепт ўзининг фарқли ҳамда ўхшаш томонларига эга. Тушунча моддий борлиқдаги нарса-ҳодисаларнинг энг муҳим белгиларини ифодаласа, концепт уларнинг юзаки (ўта муҳим бўлмаган) томонларини ҳам ифодалай олади. Тушунча сўз орқали ифодаланади. Лекин тушунча ва сўз айнан бир нарса эмас. Тушунча бирор бир синфга кирувчи предметларни умумлаштириш ва бу предметнинг умумий ва фарқловчи белгилари мажмуаси асосида шаклланади. Бир умумий тушунча турли тилларда турли сўзлар орқали ифодаланади. Масалан, инглиз тилида – water, немис тилида wasser, ўзбек тилида сув, рус тилида водакаби. Ушбу мисоллар сўз маъноси ва тушунчанинг бир-бири билан зич алоқада эканлигини кўрсатади. Шу сабабли турли миллатлар тилларидаги сўзлар ўз маъносига кўра бир-бирига қисман ёки айнан мос келиши мумкин. Шунингдек, сўз тушунчанинг ифодаловчиси ҳисобланади ва шу асосда бир тилдан иккинчи тилга таржима қилиш имконияти туғилади. Баъзи олимлар тушунча ва сўз маъносининг бир-бирига мос келишини таъкидлайдилар ҳамда шу асосда тушунча ва сўз маъносини моҳиятан бир нарса деб қарайдила. Бу масала мунозаралигича қолмоқда. Тушунча ва сўз маъносининг бирлиги нимада кўринади, деган савол туғилиши мумкин. Ҳар иккаласи ҳам бир хил предмет ёки ҳодисани ифодалайди, умумлаштиради. Бу тарзда уларни бир-биридан ажратиб бўлмайди. Тушунча сўз ва унинг маъносисиз мавжуд бўлмайди ва, аксинча, сўз тушунчанинг, фикрнинг ифодаловчиси ҳисобланади. Сўз маъноси тил категорияси, тушунча эса тафаккур категорияси бўлиши сабабли улар бир-биридан фарқ қилади.</div>
<div style="text-align: justify;">
Маълумки, тафаккур қонунлари объектив олам билан боғлиқ. Тушунча мазмуни миллатга боғлиқ эмас, у умуминсоний характерга эга.Шунинг учун ҳам турли миллат вакиллари бир-бирларини осон тушунади, фикр алмаша олади.Сўз эса миллий характерга эга бўлиб, мазкур халқ тилининг ўзига ҳос қонун-қоидалари асосида шаклланади.Шу боис ҳам бир сўзнинг маъноси бошқа тилдаги сўз маъноси билан ҳар доим ҳам мос келавермайди. Б.Исмоилов ўз тадқиқотида рус тилидаги “стол” тушунчаси инглиз ва рус кишиси учун бир хил бўлса-да, уни лексик маъносига кўра инглиз тилидаги “table” сўзи билан бир хил маънода қўллаб бўлмаслигини тўғри таъкидлайди. Луғавий маъносига кўра концепт ва тушунча бир-бирига умуман яқин, лекин концепт тушунчага нисбатан кенг кўламга эга. Масалан “стол” сўзининг маъносини тушунтиришда биз “тўрт оёқли, уст қисми силлиқ, ёзиш ёки овқатланиш учун фойдаланиладиган мебел тури” деб изоҳлаймиз. Тушунчада столнинг энг муҳим томонлари акс этади, холос. Концепт лингвистик категория сифатида тушунча категориясини тил тизимида намоён этувчисидир.</div>
<div style="text-align: justify;">
Академик И.И.Мешчанинов тушунча категориясига ойдинлик киритади. Унинг фикрича, тилда ифодаланаётган ҳар қандай нарсани тушунча категорияси деб бўлмайди. Тушунча категориялари тилнинг турли сатҳларида, турли воситалар орқали ифодаланиш имкониятига эга бўлган тушунчалардир.</div>
<div style="text-align: justify;">
И.И.Мешчаниновнинг тушунча категорияси ғояси асосида кейинчалик тилшуносликда “мазмуний майдон”, “функционал-семантик майдон”, “парадигматик ёки синтагматик майдон”, “лексик-семантик майдон”, “лексик-семантик гуруҳ”, “микромайдон”, “макромайдон” каби тушунчалар вужудга келди. </div>
<div style="text-align: justify;">
Концепт тил воситалари, лексик-семантик парадигмалар орқали намоён бўлади, яъни концептнинг умумий мазмунини бир марказга бирлашган семантик майдон ҳосил қилувчи лексик бирликлар ташкил этади. Бу майдонга кирувчи лексик бирликлар маъносига кўра бир-бири билан узвий алоқада бўлади. </div>
<div style="text-align: justify;">
Хуллас, концепттушунчаси ўзида мантиқшунослик, психология, тилшунослик ва билиш назарияси фанларининг ўзаро боғлиқлиги, ҳамкорлигини акс эттиради. Аниқроғи, концепт кўп қиррали, интегратив, яъни логик – лингвистик – гносеологик термин ҳамдир. Концепт тафаккур бирлиги ҳисобланиб, унинг асосида тушунча, маъно ва образ ётади ҳамда у билим умумлашмаси ёки “кванти” деб аталади. Уюксак даражадаги мазмуний умумийликка эга.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div dir="rtl" style="text-align: justify;">
<i><b>Зафар Арслонов</b></i></div>
</div>MINISTERhttp://www.blogger.com/profile/08847381774680074183noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8064834312181015866.post-41289806190810238942012-01-12T03:17:00.002+05:002012-01-12T12:42:10.048+05:00Кириш<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div style="text-align: justify;"><b>Ассалому алайкум!</b></div><div style="text-align: justify;"> Сайтлар қошида турли ҳилдаги блоглар бўлишини билардимку, лекин шахсий блог яратиш мумкинлигини ҳозиргача билмаган эканман. ))) Блог юритишда озгина бўлса ҳам тажрибам бор дея оламан. Чунки, ўтган йили <a href="http://www.uff.uz/">www.uff.uz</a> сайти лойиҳаси раҳбари Азизхон акани қўллаб-қувватлашлари туфайли, <i><b>"Навбаҳор" жамоасининг "Асл мухлислар жамоаси"</b></i> номли блогини юритгандим.<br />
<a name='more'></a> Кейин, ўқиш ва иш фаолитимдан вақт орттиролмаганим сабабли, блогга ёзишни тўхтатган эдим. www.stadion.uz сайти ишга тушгандан кейин сайтни сайр қилиб юриб, ажойиб ижодкор Муҳримнинг <a href="http://www.muhrim.blogi.uz/">www.muhrim.blogi.uz</a> блогига кўзим тушиб қолдим ва дарҳол қизиқиб, ўша блогга кирдим. Тўғриси, у ердаги кичкина лекин долзарб мавзудаги мақолаларни кўриб, ўзимда ҳам блог юритиш истаги пайдо бўлди.</div><div style="text-align: justify;"> Ҳозирги кунда асосан илмий ижод билан шуғулланаётганлигим сабабли, блогга асосан илмий ижодимда маълумотлар киритиб туришга ҳаракат қиламан. Шунингдек, шахсий ҳаётимдаги қизиқ воқеалар ҳақида ҳам ёзиб тураман.</div><div style="text-align: justify;">Ҳозирча кўришгунча деб қоламан. </div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b><i>Соғ ва саломат бўлинг дўстим!</i></b></div></div>MINISTERhttp://www.blogger.com/profile/08847381774680074183noreply@blogger.com0